1914-1918: "ke kaua e pepehi i ke Akua": pane

ʻO "ke Akua me mākou" ka slogan, i ʻike ʻia ma mua o kēia mau lā, he nui nā koa Kelemania i hele a kaua i ke kaua i hoʻokahi haneli mau makahiki i kahakaha ʻia ma kā lākou paʻa kāʻei. ʻO kēia hoʻomanaʻo ʻana mai ka waihona moʻomeheu i hāʻawi iā mākou i kahi ʻike maikaʻi no ka luku ʻana o ka Kaua Honua Mua mai ka makahiki 1914-1918 he mau manaʻo haipule a me nā manaʻo Karistiano. Ua hoʻohālikelike nā kahu ola a me nā kāhuna i kā lākou mau lālā ʻōpio i nā kuleana ʻokoʻa a lākou i hoʻohiki ai na ke Akua ma ka ʻaoʻao o ko lākou lāhui a lākou. ʻO ke kua kū'ē i ka komo ʻana o ka halepule i ke kaua, kahi i ʻōlelo ai i nā ola ma kahi o ʻumi miliona mau kānaka, ʻoi aku ʻelua miliona German, e mau ana i ka hopena i kēia lā.

Ua ʻike pololei ʻia ke kaila Katolika Roma Gerhard Lohfink ma hope o: Ua hoʻolauna aku ʻo ʻElepelika me Ladana i kāna mau pakanikoa e kaua "no ke Akua a me ka Lāina" me he mea lā e pono ai ke kōkua a ke Akua. Ma ke kīwī o Switzerland, ua pīhoihoi ka minita ʻōpio ʻo Karl Barth i ka kumu nui i ka manaʻo i kuhihewa ʻia kona mau seminarians i ke kāhea ʻana o ke kaua "An Waffen"! I loko o ka makasina hanohano "The Christian World" i kūʻē ʻo ia: "He mea kaumaha loa iaʻu ke ʻike i ke ʻano o ka kuko no ke kaua a me ka hilinaʻi Kristiano i kāwili ʻia me ka hilahila ʻole."

"ʻO ke pāʻani o nā lāhui"

Ua hōʻike ka poʻe moʻolelo i nā kumu pololei a pololei ʻole o ka hakakā, ka mea i hoʻomaka ma kahi ʻaoʻao liʻiliʻi o ka Balkans a laila komo ka mana nui o ʻEulopa. Ua hōʻiliʻili ʻo ka mea kākau moʻolelo Farani Raymond Aron i kāna hana "The Century of Total War" ma ka ʻaoʻao 16: "ʻO nā hakakā ulu nui e pili ana i ʻekolu mau pahuhopu nui: ʻo nā hakakā ma waena o Austria a me Russia ma nā Balkans, ka hakakā ʻo Franco-German ma Maroko a me nā lāhui kaua - i ke kai ma waena o Nui Pelekane a me Kelemania a ma ka ʻāina ma lalo o nā mana āpau. ʻO nā kumu ʻelua no ke kaua, ua hana i ke ala no ke kūlana; nā mea hāʻawi mua i ka pā.

ʻOi aku ka hohonu o nā mea kākau moʻolelo moʻomeheu i nā kumu. Ke ʻimi nei lākou i nā ʻano mea like ʻole e like me ka haʻaheo ʻāina a me ka makaʻu e hiamoe ana i loko, ʻo ia mau mea ʻelua e hana like. ʻO ka mea kākau moʻolelo ʻo Düsseldorf ʻo Wolfgang J. Mommsen i hoʻopuka i kēia kaomi i kahi pōkole: "He paio ma waena o nā ʻōnaehana politika a me ka naʻauao i hoʻokumu i ke kumu no kēia" (Imperial Germany 1867-1918 [dt.: Deutsches Kaiserreich 1867-1918], p. 209). ʻOiaʻiʻo, ʻaʻole ia he mokuʻāina hoʻokahi wale nō i hele i loko o ka manaʻo koʻikoʻi a me ke aloha ʻāina i ka makahiki 1914. Ua ʻae aku ka poʻe Pelekania me ka ʻoluʻolu o ko lākou moku aliʻi i hoʻokele i ka hapaha o ka honua ma kahi aupuni kahi i napoʻo ʻole ai ka lā. Ua hoʻolilo ka Farani iā ​​​​Paris i kūlanakauhale kahi i hōʻike ai ka hale kiaʻi ʻo Eiffel i ka hoʻohana ʻana i ka ʻenehana.

"Hauʻoli e like me ke Akua ma Farani" i ʻōlelo ai ma kahi Kelemania i ʻōlelo mai ia manawa. Me kā lākou "moʻomeheu" kūikawā a i ka hapalua o nā hoʻokō i hoʻokō nui, ʻike ka poʻe Kelemania iā lākou iho he mea ʻoi aku ka maikaʻi, e like me ka mea i haʻi aku ai ʻo ka mea kākau moʻolelo ʻo Barbara Tachman:

"Ua ʻike ka poʻe Kelemania he mana ikaika loa lākou ma ka honua, ʻo nā mea kālepa mākaukau a me nā mea panakō ʻoi loa, ka poʻe i komo i loko o nā ʻāina āpau, nāna i kākoʻo i nā Turks ʻelua i ke kālā ʻana i kahi laina kaʻaahi e alakaʻi ana mai Berlin a i Baghdad a ʻo ke kālepa ʻAmelika ʻAmelika i hoʻopaʻa ʻia. ua ʻike lākou he mea paʻakikī lākou i ka mana moana o Beritania, a ma ka naʻauao ua hiki iā lākou ke hoʻonohonoho pono i kēlā me kēia lālā o ka ʻike e like me ke kumu ʻepekema. Pono lākou i hauʻoli i kahi kūlana honua-dominating (The Proud Tower, p. 331).

He mea kupanaha i ka manawa pinepine o ka huaʻōlelo "haʻaheo" i ʻike ʻia i nā loiloi o ka honua civili ma mua o 1914, a pono e hoʻomaopopo ʻia ʻo ka ʻōlelo ʻōlelo "haʻaheo e hele mai ma mua o ka hāʻule ʻana" ʻaʻole i hoʻopuka hou ʻia i kēlā me kēia mana o ka Baibala 1984 i ka huaʻōlelo pololei. ʻO ia hoʻi: "ʻO ka mea e make, e haʻaheo ʻo ia" (Palōlō 16,18).

ʻAʻole loa ka mea e hoʻokaumaha wale ʻia ai nā hale, nā mahiʻai a me ka lehulehu o ka lehulehu o nā kūlanakauhale liʻiliʻi. ʻO ka hōʻeha nui loa i hoʻopili ʻia e ka moʻomeheu ʻEulopa, ʻo ia ke ʻano o ka "make a ke Akua," me he mea lā ʻo kekahi i kapa ʻia. ʻOiai paha i hōʻole ʻia ka nui o nā halepule ma Kelemania i nā mau makahiki he ʻumikūmua o ka makahiki 1914 a me ka hana o ka hoʻomana Karistiano i hoʻomaʻamaʻa ʻia ma ʻEulopa ʻEulopa i ka pae mua ʻana i ka "lawelawe lawelawe", ua makemake ka manaʻo i ke Akua lokomaikaʻi ma muli o ka nui o ka poʻe ʻO ke koko koko i loko o nā ʻīlio, kahi i hana ʻia ai i kēia luku ʻole ʻana.

ʻO nā pilikia o kēia wā

E like me ka mea e kākau ʻia ai ʻo Tyler Carrington e pili ana i ka Central Europe, ʻo ka Ekalesia ma ke ʻano he "hui mau ʻia ia ma hope o 1920an," a ʻoi aku ka hewa, "i kēia lā ka nui o ka poʻe e hoʻomana nei. ʻAʻole kēia ka hihia ma mua o 1914 i ka manawa o ka haʻi ʻana o nā Age o kaʻiʻo. ʻO kahi ʻina hohonu o nā wawa mai loko o ka hale hoʻomana haipule o nā loiloi o ka mōʻaukala koʻikoʻi i kū i ke kaʻina hana o nā hiʻona e pili ana i ka manaʻoʻiʻo i kahi wanana maiʻa. Ma waena o ka makahiki 1835 a me 1836, ʻo David Friedrich Strauss 'ʻO ke Ola o Iesū, i hoʻoponopono nui ʻia, i ke ʻano kuʻuna o ka loiloi o ka Mesia. ʻOiai ʻo ia iho ʻo Albert Schweitzer i hōʻike ʻole iā ia he kahuna haʻi ʻōlelo apokalipiki i kāna 1906 hana History of Life-Jesus Research, akā ʻo ia ka mea maikaʻi ma mua o ke Akua kanaka. Eia naʻe, ua hōʻea kēia manaʻo i ka "koʻikoʻi koʻikoʻi" me ka makaʻu a me ka manaʻo e kumakaia ana i ʻike ai ka miliona o ko Geremania a me nā ʻEulopa ʻē aʻe ma hope o 1918. Ma ka papa kiʻi kiʻi, ua hoʻohuli ʻia nā hiʻohiʻona like ʻole o nā ʻano noʻonoʻo, e like me ka psychology o Freud, kā Einstein the theory of relativ, Marxism-Leninism a, ʻoi aku ka nui o ka ʻōlelo kuhihewa ʻole ʻo Friedrich Nietzsche "ua make ke Akua, [...] a make mākou iā ia". Nui ka poʻe i pakele o ke Kaua Honua Mua i manaʻo ʻia ua naueʻe nā mea i hoʻokumu ʻia. Ua hoʻonui ʻia ka makahiki 1920 i ka makahiki jazz ma ʻAmelika, akā ua hoʻomaka ka manawa koʻikoʻi loa no ka Kelemānia, heʻala ʻo ia i ka pohō a hāʻule ka hoʻokele waiwai. I 1922, hoʻokahi papa o ka papa i kumukūʻai 163 hōʻailona, ​​kahi kumukūʻai i hoʻopau ʻia ma ka hapa he 1923 miliona mau hōʻailona a hiki i 200.000.000.

ʻOiai ʻo Weimar Republic (1919-1933) hema hema i hoʻāʻo e hoʻokumu i kahi kauoha, ua huki ʻia nā miliona e ka helehelena nihilistic o ke kaua, e like me ka mea i hōʻike ʻia e Erich Maria Remarque ma kāna hana Nothing New in the West. Ua ʻeha nā koa i ka home-haʻalele i ka ʻokoʻa ma waena o nā mea i haʻi ʻia e pili ana i ke kaua mamao loa mai nā laina mua a me ka ʻoiaʻiʻo i hōʻike ʻia iā lākou ma ke ʻano o nā ʻiole, nā ʻuʻuku, nā lua pūpū, ka ʻai kanaka a me ka pana ʻana o nā pio o kaua. "Ua hoʻolaha ʻia nā lono e pili ana kā mākou hoʻouka ʻana me nā leo mele a ʻo ke kaua no mākou he pupule lōʻihi o ke mele a me ka lanakila [...] ʻO mākou wale nō i ʻike i ka ʻoiaʻiʻo e pili ana i ke kaua; no ka mea, aia ia i mua o ko mākou mau maka” (i ʻōlelo ʻia mai Ferguson, The War of the World, p. 119).

ʻO ka hopena, ʻoiai ko lākou hāʻawi pio ʻana ma nā ʻōlelo i kau ʻia e ka Pelekikena ʻAmelika ʻo Woodrow Wilson, ua pono ka poʻe Kelemania e hoʻokau i kahi pūʻali koa noho - i hoʻokau ʻia me $56 biliona no ka hoʻihoʻi hou ʻana, a me ka lilo ʻana o nā ʻāina nui ma ʻEulopa Hikina (a me ka hapa nui o kona mau panalāʻau) a hoʻoweliweli. ma ke alanui hakaka e na hui komunista. ʻO ka ʻōlelo a Peresidena Wilson e pili ana i ke kuʻikahi maluhia e pono ai nā Kelemania e pūlima i ka makahiki 1919, inā he Kelemania ʻo ia, ʻaʻole ʻo ia e pūlima. Ua wānana ka mokuʻāina Pelekane ʻo Winston Churchill: "ʻAʻole kēia he maluhia, akā he 20-makahiki truce". Ua pololei ʻo ia!

ʻO kaʻiʻo i ka hoʻi

Ua pono e ʻae ka manaʻoʻiʻo i nā hemahema nui i kēia mau makahiki ma hope o ke kaua. Ua ʻike ʻo Pastor Martin Niemöller (1892-1984), i lanakila i ka Iron Cross a ma hope i hopu ʻia e ka Nazi, i "mau makahiki o ka pouli" i ka makahiki 1920. I kēlā manawa, ʻo ka hapa nui o ka poʻe Pelekania Kelemania he 28 mau ʻekalesia o ka Lutheran a i ʻole Reformed Church, me kekahi poʻe Baptist a me Metodist. He mea kākoʻo ikaika ʻo Martin Luther no ka hoʻolohe ʻana i ka mana politika ma kahi o nā kumu kūʻai. A hiki i ka hoʻokumu ʻia ʻana o ka mokuʻāina i ka wā Bismarck i ka makahiki 1860, ua hoʻohana nā aliʻi a me nā mōʻī ma ka ʻāina Kelemania i ka mana ma luna o nā hale pule. Ua hana kēia i nā kūlana kūpono no ka nominalism make i ka lehulehu. ʻOiai ʻo ka poʻe theologian kaulana o ka honua e kūkākūkā ana i nā wahi huna o ka theology, ʻo ka hoʻomana ma Kelemania i hahai nui i nā hana liturgical, a ʻo ka anti-Semitism ka hale pule ke kauoha o ka lā. Ua hōʻike ka mea kākau Kelemania ʻo William L. Shirer i nā schisms ma hope o ke Kaua Honua I:

“ʻO ka Repubalika Weimar he mea hoʻomāinoino ʻia i ka hapa nui o nā kahuna pule Kalawina; ʻAʻole wale no ka alakaʻi ʻana i ka hoʻokahuli ʻia ʻana o nā mōʻī a me nā aliʻi, akā no ka mea ʻo ia ka mea i kākoʻo nui ʻia i ka poʻe Katolika a me nā Socialists. Ua lilo ka hoomana Karistiano . Hiki iā mākou ke ʻike i ka manaʻo hoʻokaʻawale ma waena o ka hoʻomana Kalikiano a me ka poʻe inā ʻike mākou ʻo nā ʻano pilikino koʻikoʻi i loko o ka hale pule e like me Martin Niemöller lāua ʻo Dietrich Bonhoeffer (1933-1906) i hōʻike i ka ʻokoʻa o ka lula. Ma nā hana e like me Nachfolge, ua hōʻike ʻo Bonhoeffer i ka nāwaliwali o nā ʻekalesia ma ke ʻano he mau hui, i kona manaʻo, ʻaʻohe ʻōlelo maoli e hāʻawi e pili ana i ka hopohopo o ka poʻe ma Kelemania i ka 1945th-century. “Ko e feituʻu naʻe moʻui ai ʻa e tui,” ko e tohi ʻa e tangata tohi fakamatala ko Scott Jersak, “naʻe ʻikai ke ne toe falala ia ki he leʻo ʻo ha lotu ʻa ia naʻa nau kumi ʻa e fakatuʻunga fakalangí ʻi he fakatahaʻi toto [ʻoku ʻikai haʻakeʻia] [e hangē ko ia ʻi he 20-1914].” ʻAʻole ia no ka manaʻo maikaʻi ʻole a ʻaʻole hoʻi no ka hoʻi ʻana i loko o ka hale kapu i mālama ʻia. Ua ʻike ʻo Paul Tillich (1918-1886) ʻo Kelemania e haʻalele iā Kelemānia ma hope o ka lawelawe ʻana ma ke ʻano he kahuna pule i ke Kaua Honua Mua, ua hoʻopau ʻia nā hale pule Kelemania i mea ʻole. ʻAʻole hiki iā lākou ke hoʻohana i ka leo maopopo e hoʻohuli i nā kānaka a me nā aupuni e lawe i ke kuleana a e hoʻololi. "ʻAʻole i maʻa mau i nā lele o ka nani, ua huki ʻia mākou i lalo," i kākau ai ʻo ia ma hope, e pili ana iā Hitler a me ka Third Reich (1965-1933). E like me kā mākou i ʻike ai, ʻo nā pilikia o kēia wā e hana mau ana. Ua lawe i ka weliweli a me ka haunaele o ke kaua honua paʻakikī e wehe i ko lākou hopena piha.

Make a ... i ola?

No laila ke hopena hōʻino nui o ke "kaua i pepehi ai i ke Akua" ʻaʻole wale nō ma Kelemania. Kākoʻo ʻo Hitler mai ka hale pule i mea ʻoi aku ka makaʻu, ke Kaua Honua. I kēia pili mea hoʻi he mea hou ke ola nei ke Akua no nā mea hilinaʻi iā ia. ʻO kekahi kanaka ʻōpio i kapa ʻia ʻo Jürgen Moltmann i hōʻike i ke ola ʻana o ka nui o kāna mau hoa kamaliʻi i ke kula kiʻekiʻe i ka wā o ka hoʻokolo ʻino ʻana o Hamburg. Akā, uaʻike hope kēiaʻike i ke ola hou i kona manaʻoʻiʻo, ma kāna kākau ʻana:

“Ma ka makahiki 1945 ua pio au i ke kaua ma kahi hoʻomoana i Belgium. Ua hina iho ke Kelemania Reich. Ua hāʻawi ʻo Auschwitz i ka moʻomeheu Kelemania i ka pana hope loa. Kuu wahi kāhea koʻu kūlanakauhale ʻo Hamburg, ʻaʻole ʻokoʻa ia iaʻu iho. Ua make wau i ka haʻalele ʻia e ke Akua a me nā poʻe a me koʻu mau ʻōpio i ka wā i kumulāʻau ia [...] Ma kēia kūlana ua hāʻawi mai kahi kahu ʻAmelika iaʻu i ka Baibala a ua hoʻomaka wau e heluhelu ".

I ka wā i ʻike ai ʻo Moltmann i ka paukū o ka Baibala kahi i hea ai ʻo Iesū ma ke keʻa: "E kuʻu Akua, e koʻu Akua, no ke aha lā ʻoe i haʻalele ai iaʻu" (Matthew 27,46) ua ʻōlelo ʻia, ua hoʻomaka ʻo ia e hoʻomaopopo i ka ʻōlelo kumu o ka ʻōlelo Karistiano. Ua wehewehe ʻo ia: "Ua maopopo iaʻu ʻo kēia ʻo Iesu ke kaikaina o ke Akua i ko mākou pilikia. Hāʻawi ʻo ia i ka manaʻolana i ka poʻe pio a me ka poʻe haʻalele. ʻO ia ka mea nāna e hoʻokuʻu iā mākou mai ka hewa e kaumaha ana iā mākou a hoʻonele iā mākou i nā mea e hiki mai ana [...] Ua hana wau i ka wiwoʻole e koho i ke ola ma kahi i mākaukau aiʻoe e hāʻawi i nā mea a pau e kau i kahi hoopau i. ʻO kēlā hui mua ʻana me Iesū, koʻu kaikaina i ka ʻeha, ʻaʻole i pau iaʻu mai ia manawa mai ”(Who Is Christ for Us Today?, pp. 2-3).

I nā haneri o nā puke, nā ʻatikala a me nā haʻawina, ua hōʻoia ʻo Jürgen Moltmann i ka make ʻole o ke Akua ma hope o nā mea a pau, ke ola neiʻo ia ma ka ʻuhane e kū nei mai kāna keiki, ʻo ia ka mea a ka Kristiano i kapa ai iā Iesū Kristo. ʻAno kupaianaha nō naʻe he mau haneli mau makahiki ma hope aʻe o ka mea i kapa ʻia ʻo "kaua nāna i pepehi i ke Akua", ʻike mau ka poʻe i kahi ala iā Iesū Kristo ma o nā pōʻino a me nā haunaele o ko mākou manawa.    

e Neil Earle


PDF1914-1918: "ʻO ke Kaua i Kuku i ke Akua"